bf];|f] ;+:s/0f

cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf

th'{df;DaGwL lgb]{lzsf

clGtd d:of}bf

>L % sf] ;/sf/

/fli6«o of]hgf cfof]u

l;+xb/af/, sf7df8f}+, g]kfn

h]7, 2058

(1)

e"ldsf

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% n] k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltn] lhNnf ljsf;sf ;du| kIfx¿nfO{ ;d]6L cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ug'{kg]{ / To;}sf cfwf/df jflif{s ah]6 tyf sfo{qmd th'{df u/L ;+rfng ug'{kg]{ sfg"gL Joj:yf u/]sf] 5 . P]gsf] o; k|fjwfgnfO{ sfo{¿kdf ptfg{ lhNnfdf sfo{/t ljsf;sf ;Dk"0f{ ;/f]sf/jfnf (stakeholders) nfO{ cfjZos ;xof]u k'uf];\ / ;a} lhNnfx¿sf] cfjlws of]hgfx¿df Ps¿ktf cfcf];\ eGg] p2]Zon] of] lgb]{lzsf tof/ u/L nfu" ul/Psf] 5 .

of] lgb]{lzsfsf] k"jf{wf/ tof/ ug]{ qmddf ut jif{ /fli6«o of]hgf cfof]uåf/f cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf] cjwf/0ff / o;sf] k|lqmofut 9fFrf tof/ u/L If]qLo :t/df ljleGg :yfgx¿df ;xeflutfd"ns 5nkmn sfo{qmdsf] cfof]hgf u/L Jofks 5nkmn ul/Psf] lyof] . tL 5nkmnx¿af6 k|fKt ;'emfjx¿ ;d]t ;d]6L ljz]if1x¿sf] nfdf] k|of;af6 of] lgb]{lzsf tof/ ul/Psf] xf] .

o; lgb]{lzsfn] bL3{sfnLg ;f]r /fvL cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df / sfof{Gjogåf/f lhNnfx¿sf] eljio kf/bzL{ ¿kn] ;'lglZrt ug]{ sfo{df pNn]vgLo ;xof]u k'¥ofpg]5 . ;fy} o;n] tYof+sdf cfwfl/t ;xeflutfd"ns of]hgf th'{df k|lqmofnfO{ ;+:yfut ug{df ;d]t 7"nf] 6]jf k'¥ofpg] ck]Iff ul/Psf] 5 .

o;cg'¿k tof/ x'g] ljleGg lhNnfx¿sf] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfx¿n] :yfgLo :t/sf] ljsf;sf] b[li6sf]0f / cfofd (local dimension) :ki6 ¿kdf k|:t't ug]{ x'gfn] lhNnf leqsf gu/kflnsf / ufpF ljsf; ;ldltx¿n] klg cf–cfˆgf] If]qsf] cfjlws ljsf; of]hgf th'{df ug{sf] nflu ;d]t of] lgb]{lzsf pkof]uL x'g] ljZjf; ul/Psf] 5 . o;af6 /fli6«o :t/df of]hgf th'{df ug{df ;d]t 7"nf] ;xof]u k'Ug hfg]5 .

of] lgb]{lzsf tof/ ug]{ sfo{df k|ToIf ¿kdf ;+nUg eO{ ;xof]u k'¥ofpg' x'g] >L bfdf]b/ clwsf/L / cf–cfˆgf] ;'emfj k|bfg ug'{ eO{ of] lgb]{lzsfnfO{ kl/dfh{g ug]{ sfo{df ;xof]u ug'{ x'g]
>L eujtLs'df/ sfˆn], >L cjgLGb|s'df/ >]i7, >L u+ufbQ cj:yL, >L dlGb/f kf}8]n, >L dx]z/fh zdf{ nufot k|fljlws ;]jf k|bfg ug]{ ;xeflutfTds lhNnf ljsf; sfo{qmd ;a}nfO{ /fli6«o of]hgf cfof]u wGojfb 1fkg ub{5 .

h]i7 @)%*/fli6«o of]hgf cfof]u
l;+xb/af/, sf7df8f}+

(1)

ljifo–;"rL

v-* s M kl/ro, gLltut / sfg"gL cfwf/x?

1.kl/ro......

1.1e"ldsf......

1.2 lgb]{lzsfsf] cf}lrTo / p@]Zox¿......

1.3lgb]{lzsf tof/ ug]{ qmddf ckgfOPsf ljlw / tf}/tl/sfx?......

1.4lgb]{lzsfsf k|of]ustf{x?......

1.5lgb]{lzsfdf ;dfj]z ul/Psf ljifoj:t' / o;sf] k|of]u ug]{ tl/sf......

2.cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf......

2.1kl/efiff......

2.2cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df;DaGwL gLltut / sfg"gL Joj:yfx¿......

2.3k|s[lt / o;n] ;d]^\g] If]qx?......

2.4cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf ;Ldfx?......

2.5/fli^«o, ljifout of]hgf / cGo of]hgf;“usf] ;DaGw, ;dGjo / ;lDdng......

2.6cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfdf ;dfj]z x'g'kg]{ ljifox?......

v-* v M of]hgf th'{dfsf] k|lqmofut _f“rf

3.cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df k|lqmof......

3.1e"ldsf......

3.2cflhljof] th'{dfsf dxTjk"-f{ kIfx?......

3.3of]hgf th'{df k|lqmof......

3.4cjnDjg ul/Psf cfwf/e"t s'/fx?......

v-* u M tYof+sLo cfwf/ / ;"rgfsf] ljZn]if-f

4.lhNnf j:t'l:ylt lrq-f tyf ljZn]if-f......

4.1e"ldsf......

4.2k"j{tof/L sfo{zfnf uf]i&L......

4.3tYof+s ;+sng tyf ljZn]if-f......

4.4lhNnf j:t'l:ylt ljZn]if-fdf ;dfj]z x'g] ljifox?sf] ?k/]vf......

4.5lhNnfsf] ;d:of tyf ;Defjgf ljZn]if-f sfo{zfnf uf]i&L......

4.6lhNnf j:t'l:ylt lrq-f b:tfj]h k|sfzg......

v-* # M of]hgf tyf sfo{qmd th'{df

5.of]hgf tyf sfo{qmd th'{df......

5.1e"ldsf......

5.2lhNnf ljsf;sf r'gf}lt tyf cj;/x?......

5.3lhNnf ljsf;sf] bL#{sfnLg ;f]r tyf l;$fGtx? lgwf{/-f......

5.4lhNnf ljsf;sf] ;dli^ut nIo, p@]Zox? tyf /-fgLlt lgwf{/-f......

5.5lhNnf ljsf;sf ljifout p@]Zox? tyf k|fyldstf lgwf{/-f......

5.6;"rsx?sf] lgwf{/-f......

5.7k|dfl-ft ug]{ cfwf/x?sf] klxrfg ......

5.8hf]lvd kIfx¿sf] klxrfg......

5.9;xeflutfTds of]hgf th'{df sfo{zfnf uf]i&Lsf] cfof]hgf......

v-* ª M sfof{Gjog of]hgf

6.k|d'v sfo{qmd, k|fyldstfk|fKt cfof]hgf tyf sfof{Gjog of]hgf......

6.1cfof]hgf tyf sfo{qmdsf] k|fyldstfqmd lgwf{/-f......

6.2sfo{qmd / cfof]hgfx?sf] juL{s/-f ......

6.3k|d'v sfo{qmd / cfof]hgfx? %gf}^ tyf ah]^ Joj:yf......

6.4cfof]hgf z'? / ;DkGg x'g] cjlw tyf sfof{Gjog tflnsf......

6.5k|:tfljt e"–pkof]u tyf lhNnf ljsf;sf] ef}uf]lns vfsf ......

6.6;+u&gfTds ;+/rgf / ljsf; Joj:yfkg......

6.7cflhljof] sfof{Gjogsf] nflu k"j{tof/L tyf jflif{s nufgL sfo{qmd......

kl/ro

(Introduction)

1.1e"ldsf

k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltn] cfˆgf]] lhNnfsf] ljsf;sf nflu bL3{sfnLg ;f]rsf cfwf/df cfjlws / jflif{s ljsf; of]hgf th'{df u/L sfof{Gjog ug'{kg]{ tyf cfjlws of]hgf slDtdf % jif{sf] x'g'kg]{ Joj:yf :yfgLo :jfoQ zf;g P]g tyf lgodfjnLn] u/]sf] 5. :ki6 sfg"gL Joj:yfsf cfwf/df xfn;Dd lhNnf:t/df ;du|tfdf cfwfl/t eO{ cfjlws of]hgf th'{dfsf] sfo{ xfn}sf jif{x¿b]lv x'g] u/]sf]n] cfjlws of]hgf k|lqmof xfd|f] ;Gbe{df gf}nf] cEof; xf].

1.2 lgb]{lzsfsf] cf}lrTo / p@]Zox¿

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g tyf lgodfjnLn] u/]sf] sfg"gL Joj:yf cg'?k cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfdf ;dfj]z x'g'kg]{ ljifoj:t'x¿ :ki6 ug]{ / of]hgf th'{df k|lqmofdf Ps¿ktf Nofpg] x]t'n] of] lgb]{lzsf tof/ ul/Psf] xf]. o; lgb]{lzsfsf b]xfoadf]lhd ljz]if p2]Zox¿ /x]sf 5g\.

!=lhNnf:t/df cfjlws of]hgf th'{df ug]{ ;Gbe{df :ki6tf Nofpg].

@=cfjlws of]hgf th'{dfdf :yfgLo Ifdtf ljsf; u/L afXo lge{/tf sd ub}{ :yfgLo ;Lk / ;fwgsf] pkof]u u/L lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ug{ ;xof]u k'¥ofpg].

#=cfjlws of]hgf th'{df k|lqmof / o;n] ;d]6\g'kg]{ ljifoj:t'df Ps¿ktf NofO{ ;xeflutfd"ns of]hgf k4ltnfO{ lhNnf:t/df ;+:yfut ug{ d2t k'¥ofpg].

$=rfn" / eljiodf th'{df x'g] /fli6«o:t/sf] bL3{sflng / cfjlws of]hgf Pjd\ ljifout of]hgfx¿aLr tfnd]n, ;dGjo / sfo{ut PsLs/0f ug{ d2t k'¥ofpg].

%=lhNnf ljsf;sf] ;Gbe{df lhNnf ljsf; ;ldltsf] cu'jfsf] e"ldsf (lead role) nfO{ :ki6 ub}{ lhNnf ljsf;sf ;fem]bf/x¿aLr cfk;L ;DaGw, sfo{ut ;dGjo / ;fem]bf/Lkgsf] ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg].

1.3lgb]{lzsf tof/ ug]{ qmddf ckgfOPsf ljlw / tf}/tl/sfx?

of] lgb]{lzsf d"ntM :yfgLo :jfoQ zf;g P]gdf ePsf] cfjlws of]hgf th'{df ;DaGwL Joj:yfnfO{ sfo{¿kdf ptfg]{ ;Gbe{df lhNnf ljsf; of]hgf th'{dfdf ;+nUg of]hgfsf/x¿nfO{ ;xof]u k'¥ofpg tof/ ul/Psf] xf] . of] tof/ ug]{ qmddf ul/Psf k|of;x¿ / ckgfOPsf k|d'v ljlw tyf tf}/tl/sfx¿ ;+If]kdf tn pNn]v ul/Psf] 5 .

-s_of] lgb]{lzsf tof/ ug]{ k"jf{wf/sf] ¿kdf /fli6«o of]hgf cfof]un] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf] cjwf/0ff, o;sf] k|lqmofut 9fFrf / cfjlws of]hgfdf ;dfj]z ul/g'kg]{ d"ne"t ljifoj:t'x¿sf] vfsf tof/ u/L @)%^ r}q / )%& j}zfv dlxgfdf If]qLo :t/df clw/fHoJofkL ¿kdf -( :yfgdf_ cg'lzIf0f uf]i7Lsf] cfof]hgf u/L 5nkmndf NofOPsf] lyof] . o;/L ePsf] 5nkmnaf6 cfPsf lgisif{ / ;'emfjx¿ ;d]tnfO{ of] lgb]{lzsfdf ;d]l6Psf] 5 .

-v_lgb]{lzsfsf] k|f¿k tof/ ug]{ l;nl;nfdf /fli6«o of]hgf cfof]u / :yfgLo ljsf; dGqfno :t/df ljleGg r/0fdf 5nkmnx¿ ePsf lyP .

-u_:yfgLo ljsf; dGqfno, /fli6«o of]hgf cfof]u / o"lg;]kmsf] k|fljlws ;xof]udf clw/fHosf & lhNnf -k;f{, lrtjg, ;'g;/L, sfe|]knfGrf]s, sf:sL, bfª / 88]Nw'/f_ df cfjlws of]hgf th'{df k|lqmofsf ;Gbe{df ePsf] cg'ejnfO{ ;d]t o;df ;d]l6Psf] 5 .

-3_lgb]{lzsfsf] k|f/lDes d:of}bf tof/ eO;s]kl5 To;dfly /fli6«o of]hgf cfof]u, :yfgLo ljsf; dGqfno, lhNnf ljsf; ;ldlt dxf;+3, ;xeflutfTds lhNnf ljsf; sfo{qmd / :yfgLo :jfoQ zf;g sfo{qmd, s]Gb|Lo tYof+s ljefu nufot ;Da4 ljleGg lgsfox¿sf kbflwsf/LnfO{ cfdGq0f u/L cf}krfl/s / cgf}krfl/s ¿kdf k6s k6s Jofks 5nkmn ul/Psf] lyof] . To; 5nkmnsf lgisif{x¿nfO{ ;d]t o;df ;dfj]z ul/Psf] 5 .

-ª_d:of}bf tof/ ePkl5 To;nfO{ gjnk/f;L / c3f{vfFrL lhNnfsf] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ug]{ qmddf ;xefuL ePsf ;Dk"0f{ ;fem]bf/ ;+:yfsf k|ltlglwx¿aLr 5nkmn u/L tyf ljZn]if0f ;DaGwL v08 k/LIf0f ;d]t ul/Psf] lyof] .

-r_g'jfsf]6 / sfe|]knfGrf]s lhNnfdf ;d]t o;sf] :ynut k/LIf0f u/L To;af6 k|fKt cg'ej ;d]t of] lgb]{lzsfdf ;d]l6Psf] 5 .

o;/L ljleGg k6s a}7s / cGt/lqmof, ;xeflutfd"ns uf]i7Lx¿, :ynut k/LIf0f ;d]tsf] lgisif{ / To;af6 k|fKt ;'emfjx¿sf cfwf/df of] lgb]{lzsf tof/ ePsf] xf] .

1.4lgb]{lzsfsf k|of]ustf{x?

of] lgb]{lzsf cfjlws lhNnf ljsf; of]]hgf -cflhljof]_ th'{df ug]{ qmddf k|ToIf¿kdf ;+nUg x'g] lhNnf ljsf; ;ldlt / ljifout sfof{nosf kbflwsf/Lx¿, of]hgfsf/ / lhNnf ljsf;sf ;fem]bf/ ;+:yfx¿df ljsf; of]hgf th'{df sfo{df cfwf/e"t 1fg eO{ of]hgf th'{df ;DjGwL g} sfd ug]{x¿sf nflu tof/ ul/Psf] xf]. of] If]qsf] cfwf/e"t hfgsf/L gePsfx¿sf] nflu of] lgb]{lzsf gf}nf] / hl6n ;d]t nfUg ;S5.

of] lgb]{lzsfsf] k"jf{w{df ;dfj]; ul/Psf v08x?n] ;du| lhNnf ljsf;sf nflu tYof+sLo cfwf/ tof/ ug]{ ljlw / tYof+snfO{ ;"rgfdf kl/0ft ug]{ tl/sf Pj+ ;"rgfsf] dxTjnfO{ :ki6 ub{5. ;fy}] kl5Nff v08x?n] cfjlws of]hgf th'{df ug]{ tf}/tl/sf / ;du| of]hgf k|lqmof :ki6 ug'{sf cltl/Qm of]hgf th'{dfsf qmddf s'g s'g ljifoj:t' s;/L ;dfj]z ug]{ eGg] s'/f ;/nLs[t ¿kdf :ki6 ub}{ cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ug{ ;xof]u k'¥ofpF5.

1.5lgb]{lzsfdf ;dfj]z ul/Psf ljifoj:t' / o;sf] k|of]u ug]{ tl/sf

of] lgb]{lzsfdf d"ntM cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ug]{ qmddf ul/g] k"j{tof/Lb]lv lnP/ o;sf] k|lqmof, ;xeflutfd"ns k4lt / of]hgf b:tfj]hdf ;dfj]z ug'{kg]{ s'/fx¿ s] s;/L tof/ u/L ;dfj]z ug]{ eGg] s'/fx¿ qmda4¿kdf ;dfj]z ul/Psf] 5.

of] lgb]{lzsfn] gjf}F of]hgfsf] gLltut Joj:yf, :yfgLo :jfoQ zf;g P]g / tT;DaGwL lgodfjnL nufot cGo sfg"gL Joj:yf ;d]tsf cfwf/df b]xfosf If]qx¿ ;d]6L cfjlws of]hgf th'{df k|lqmofnfO{ ;xh t'Nofpg] ck]Iff ul/Psf] 5.

-s_s]Gb|:t/ / lhNnf:t/sf] of]hgf th'{df / sfo{qmd tof/Lsf] :ki6 /]vfª\sg u/L To;sf] k|lqmofut 9fFrf lgwf{/0f ug]{.

-v_ljifout lgsfox¿ / cGo ;/sf/L If]q, u}/;/sf/L Pjd\ lghL If]qsf] of]hgf / sfo{qmdaLr tfnd]n sfod u/L plrt ;dGjo / sfo{ut kl/k"/stfsf] k|lqmof :ki6 ug]{.

-u_:yfgLo lgsfox¿aLr of]hgf th'{df / sfof{Gjog:t/df plrt ;dGjo / tfbfDotf sfod ug]{ 9fFrf :ki6 ug]{.

-3_k|fljlws kIf / ;xeflutfTds Pjd\ k|hftflGqs of]hgf k2lt aLr plrt ;Gt'ng sfod u/L cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{dfsf] ;'?b]lv cGTo;Ddsf] k|lqmofnfO{ :ki6 ug]{.

-ª_:yfgLo:t/sf of]hgf / ljifout Pjd\ /fli6«o:t/sf dWod / bL3{sfnLg of]hgfaLrsf] ;DaGw, ;dGjo / PsLs/0f ug]{ tf}/tl/sf / sfo{ut Joj:yf lgwf{/0f ug]{.

o; lgb]{lzsfsf] efu @ ;Dd cfjlws of]hgf th'{dfsf] kl/ro, jt{dfg ;Gbe{, cfjZostf / o;sf gLltut Pjd\ sfg"gL Joj:yfx¿ ;d]l6Psf 5g\ eg] efu # vf;u/L k|lqmofut 9f+rf;Fu ;DalGwt 5. efu $ cfjlws of]hgf b:tfj]hsf] v08 ! df ;dfj]z ug'{kg]{ cyf{t\ tYof+ssf] tof/L / ljZn]if0f ug]{ s'/fx¿sf ljifodf s]lGb|t /x]sf] 5. o;}u/L efu % / ^ cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf] b:tfj]hdf ;dfj]; ug{' kg]{ ljifoj:t'sf] JofVof, of]hgf th'{df ug]{ tf}/ tl/sf Pj+ ljlw;Fu ;DalGwt 5.

o; lgb]{lzsfsf] ;'?b]lv cGTo;Ddsf k|fjwfgx¿ qmlds ?kdf cjnDjg ub}{ hfFbf cfjlws of]hgf th'{df k|lqmof klg qmdzM cl3 a9\b} hfG5. o;df pNn]lvt sltko s'/fx¿ s'g} s'g} lhNnfsf] l:ylt;Fu d]n gvfg klg ;S5. To; cj:yfdf ;DjlGwt lhNnfsf] Ifdtf tyf ljz]iftf cg';f/ h'g s'/f ;fGble{s x'g cfp+5 ;f] s'/f cjnDjg ug'{kb{5. h:t}M lxdfnL lhNnfx¿ -hxfF af6f] k'u]sf] 5}g_ df 6«flkms / kfls{ª ;'ljwf;DaGwL s'/f ;fGble{s gx'g ;S5g\ t/ zx/L If]qdf oL cTofjZos x'G5g\.

s'g} lhNnfsf] ;Gbe{df xfn ljBdfg ;|f]t tyf Ifdtfn] sltko ;"rgf ;+sng tyf ljZn]if0f ug'{ tTsfnsf nflu ;Dej gx'g klg ;S5. To;}n] cj:yf x]/L o; lgb]{lzsfn] lglb{i6 u/] cg'?k ;"rgf ;+sng ;DjGwL sfo{ / k|f/lDes ljZn]if0fsf] sfd df}h'bf ;+u7gfTds Joj:yfaf6} u/L lj:t[t ljZn]if0fsf nflu cfjZostf cg';f/ afx\o k/fdz{ ;]jf klg lng ;lsG5. ;fy} s'g} tYof+s jf ;"rgf ;+sng ug{ tTsfnsf nflu ;Dej gePdf To:tf] tYof+s÷;"rgf slxn];Dd, s'g ;|f]tjf6, s;/L ;+sng ug]{ eGg] s'/f :ki6 v'nfO{ cfjlws of]hgfsf] cg';"lrdf ;dfj]; ug'{ k5{. To:tf] tYof+s jf ;"rgf cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfs} ultljlwsf] Ps c+usf ?kdf ;doj4 sfo{ of]hgf tof/ u/L lgoldt 9+un] qmdz ;+sng ;d]t ub}{ hfg' kb{5. o;/L ;+slnt ;"rgf of]hgfsf] dWofjlw d"Nof+sgsf cj;/df jf ;f] klg ;Dej gePdf bf];|f] cfjlws of]hgf th'{dfsf nflu k|of]u ug{ ;lsG5. o;/L yk tYof+s ;+sng sfo{sf] ;d]t oyf;dodf d"Nof+sg x'+b} hfg] Joj:yf ug'{kb{5 . o;/L yk tYof+s ;+sng / cBfjlws ug]{ sfo{nfO{ of]hgf th'{df, sfof{Gjog, cg'udg / d"Nof+sg k4ltsf] cleGg c+usf ¿kdf :yflkt ub}{ hfg'k5{ .

cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf

(Periodic District Development Plan)

2.1kl/efiff

lhNnfsf] ;dli6ut ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf nflu nIo tyf p2]Zox¿ lgwf{/0f u/L lglZrt cjlwleq ;f] xfl;n ug{ pko'Qm gLlt, l;4fGt, /0fgLlt tyf k|fyldstfx¿ klxrfg Pjd\ kl/eflift ul/Psf] b:tfj]h (document) nfO{ cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf elgG5.

lhNnfjf;Lx¿sf] cfwf/e"t cfly{s cj;/x¿ tyf ;fdflhs ;]jfx¿df kx'Fr s;/L clej[l4 ug]{ < lhNnfsf] k|fs[lts, cfly{s tyf ;fdflhs ;|f]tsf] lbuf] pkof]u ;'lglZrt ug{ ;/sf/L, u}/;/sf/L tyf lghL nufgLnfO{ s;/L k|f]T;flxt / lgb]{lzt ug]{ < lhNnfsf] jftfj/0f ;+/If0f / ;Da4{g s;/L ug]{ < lhNnfsf] cfly{s ;fdflhs ljsf; / hg;ª\Vofsf] ljt/0f tyf j:tLljsf;nfO{ pko'Qm lbzftkm{ s;/L k|jflxt ug]{ < lhNnfsf] :yfgut (spatial) :j¿knfO{ Vofn u/L ljsf;df ;Gt'ng s;/L Nofpg] < cflb h:tf ljsf;sf dxTjk"0f{ kIfx¿sf ;DaGwdf plrt lsl;dsf] lg0f{odf k'Ug cflhljof]n] ky k|bz{g ub{5.

2.2cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf th'{df;DaGwL gLltut / sfg"gL Joj:yfx¿

gjf}+ of]hgfn] ljs]Gb|Ls/0f tyf :yfgLo lgsfosf] ;'b[9Ls/0fsf] ljifonfO{ ljsf; k|sif{0f (development thrust) sf k|d'v If]qx¿df ;dfj]; u/]sf] 5. o;df :yfgLo lgsfosf ¿kdf ljsf; x'Fb} cfPsf :yfgLo ;+:yfx¿nfO{ ;Ifd, :jfoQ / :yfgLo ljsf;sf nflu :yfgLo hgtfk|lt k"0f{ pQ/bfoL t'Nofpg] s'/f pNn]lvt 5. o;}u/L :yfgLo ljsf; dGqfnon] ;Dks{ ljGb'sf ¿kdf sfd ug]{ u/L :yfgLo ljsf;sf ;Dk"0f{ pQ/bfloTj qmlds ¿kdf :yfgLo txdf x:tfGtl/t ub}{ n}hfg]Ù lhNnf ljsf; ;ldltx¿nfO{ lhNnfsf] ;dli6ut ljsf;sf] s]Gb|ljGb' agfpg]Ù tYof+sdf cfwfl/t ;xeflutfTds / of]hgfa4 ljsf; k|lqmofnfO{ ;+:yfut ug]{Ù / :yfgLo ljsf; sfo{qmdx¿sf] ;Dk"0f{ Joj:yfkg :yfgLo lgsfox¿af6} u/fO{ :yfgLo :t/df ljsf; sfo{nfO{ :jrflnt / ultzLn agfpg] s'/f gjf} of]hgfsf] b:tfj]hdf :ki6¿kdf pNn]v ul/Psf] 5. oL s'/fx¿ sfo{¿kdf ptfg{ :yfgLo lgsfo (jt{dfg lgb]{lzsfsf] ;Gbe{df vf;u/L lhNnf ljsf; ;ldlt) x¿n] ;xeflutfTds k4ltsf cfwf/df of]hgfa4 ljsf; k|lqmofsf] cjnDag ug'{kg]{ x'g cfpF5.

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% / lgodfjnL, @)%^ n] b]xfosf sfg"gL Joj:yf ug'{sf ;fy} cfjlws of]hgf tof/ ug]{ ;Gbe{df lgb]{lzt u/L o;sf] k|fjwfgnfO{ clgjfo{ u/]sf] 5.

-s_lhNnf ljsf; ;ldltn] cfˆgf] lhNnfsf] ljsf;sf] nflu cfjlws / jflif{s of]hgf th'{df ug'{kg]{. -bkmf !(%_

-v_cfjlws of]hgf th'{df ubf{ slDtdf % jif{sf] nflu ug'{kg]{. -lgod !(*_

-u_cfjlws of]hgfdf bL3{sflng nIo, p2]Zo / sfo{gLlt pNn]v ePsf] x'g'kg]{. -lgod !(*–@_

-3_PsLs[t lhNnf ljsf; of]hgf th'{df ubf{ ;/sf/L / u}/;/sf/L ;+:yfaLr ;dGjo÷PsLs/0f ul/g'kg]{. -bkmf @)$_

-ª_cfjlws of]hgfsf] nIodf cfwfl/t eO{ /fli6«o of]hgf cfof]u / ;DalGwt dGqfnon] lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ ;fwgsf] k"jf{g'dfg tyf dfu{bz{g pknAw u/fpg]. -bkmf !(% / @)#_

-r_jflif{s sfo{qmd tyf ah]6 th'{df ubf{ cGo s'/fx¿sf cltl/Qm cfjlws of]hgfn] kl/nlIft u/]sf s'/fx¿sf cfwf/df ug'{kg]{. -bkmf !(%–%_

-5_cGo dfkb08sf cltl/Qm ljifout If]qsf of]hgf / sfo{qmdsf] cfjlws / bL3{sflng of]hgf tof/ u/L nfu" u/]sf] cfwf/df lhNnf ljsf; ;ldltn] cfˆgf]] sfof{nodf ljifout zfvf :yfkgf ug{ ;Sg]. -lgod @&)–u_

-h_lhNnf ljsf; ;ldltn] th'{df u/]sf] cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf kl/ifb\af6 kfl/t x'g'kg]{. -lgod !(*–$_

:yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% -bkmf !(%_ df cfjlws of]hgf tof/ ubf{ lgDglnlvt ljifox¿ ;dfj]z ug'{kg]{ s'/f pNn]lvt 5.

-s_lhNnfsf] ef}uf]lns, cfly{s Pjd\ k|fs[lts ;Dkbfx¿ / ltgLx¿sf] jt{dfg pkof]u.

-v_ljleGg If]qdf t'ngfTds nfut nfesf] lx;fan] pTkfbg ug{ ;lsg] ;Defjgfx¿.

-u_lk5l8Psf hghfltx¿ Pjd\ a9L ul/jL ePsf] If]q tyf To; If]qdf ul/Psf jf ul/g'kg]{ ljleGg ljsf; sfo{x¿.

-3_dlxnf / afnaflnsfsf nflu cfod"ns / ;Lkd"ns ljsf; sfo{x¿.

-ª_;DkGg ePsf ljleGg ljifo If]qcGtu{tsf cfof]hgfx¿sf] ljj/0f / ltgLx¿sf] ;~rfng / ;Def/;DaGwL Joj:yf.

-r_ljsf; ;Defjgfx¿sf cfwf/df ljleGg ljifo If]qut cNksfnLg Pjd\ bL3{sfnLg ljsf; sfo{x¿.

-5_:yfgLo afl;Gbfaf6} tof/ ul/g'kg]{ ljleGg ljifoIf]qsf hgzlQm ljsf; ;DaGwL sfo{x¿.

cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf -cflhljof]_ th'{df;Fu k|ToIf ;DalGwt tn pNn]lvt sfo{x¿ ;d]t cfjlws of]hgf th'{dfsf] k"jf{wf/ ePsfn] cu|Ld ¿kdf of] tof/ ug'{kg]{ s'/f P]g / lgodfjnLdf Joj:yf ePsf] 5.

-s_;"rgf tyf clen]v s]Gb|M lhNnfsf] jf:tljs l:yltsf] klxrfg / of]hgfa4 ljsf; k|lqmofnfO{ ;+:yfut ug{ k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltdf Ps ;"rgf tyf clen]v s]Gb| :yfkgf / ;~rfng ug'{kg]{ / To;df lhNnfleqsf ;a} :yfgLo lgsfosf b]xfosf ;"rgf tyf clen]v ;+sng u/L /fVg'kg]{. -bkmf @!@_

cBfjlws j:t'ut ljj/0f / l:ylt ljZn]if0f k|ltj]bgx¿
(development situation analysis reports)

ufpF, gu/ / lhNnf:t/Lo cfjlws of]hgfx¿

jflif{s sfo{qmd, d"Nof+sg k|ltj]bg / n]vfk/LIf0f k|ltj]bgx¿

u}/;/sf/L ;+:yf / lghL If]qsf sfo{qmd / k|ult ljj/0fx¿

lhNnfleq ul/Psf cWoog, cg';Gwfgsf k|ltj]bgx¿

ah]6 / cfly{s ljZn]if0fsf k|ltj]bgx¿, cflb .

lhNnf ljsf; ;ldltn] ljifout zfvfsf] :yfkgfsf nflu s'/f ug'{kg]{ tLgcf]6f dfkb08x¿ dWo] Jojl:yt ¿kdf ;"rgf tyf clen]v s]Gb|sf] :yfkgf / ;~rfng u/]sf] x'g'kg]{ klg Ps dfkb08sf] ¿kdf /x]sf] 5. -lgod @&)–v_

-v_;|f]tgS;f / j:t'ut ljj/0fM

k|To]s lhNnf ljsf; ;ldltn] lhNnf ljsf;sf lglDt lhNnfsf] j:t'ut l:ylt
:ki6 x'g] u/L j:t'ut ljj/0f / ;|f]tgS;f tof/ ug'{kg]{. -bkmf !((_

;|f]tgS;f tof/ ubf{ ;Ldfgf, If]qkmn tyf hg;+Vof nufot lhNnfdf pknAw
;Dk"0f{ k|fs[lts ;fwg / ef}lts k"jf{wf/sf ;fy} ;Dk"0f{ j:t'l:ylt emlNsg] u/L
tof/ ug'{kg]{. -lgod !(&_

-u_bL3{sfnLg / cGo ljifout of]hgfx¿ th'{df / ;~rfngM :yfgLo :jfoQ zf;g P]gn] lhNnf ljsf; ;ldltnfO{ :yfgLo ljsf;sf ;Dk"0f{ kIfx¿sf] of]hgf th'{df, sfof{Gjog, sfo{qmd ;~rfng, cg'udg / d"Nof+sg ;d]tsf nflu lhDd]jf/ agfPsf] 5. o;sf nflu cfjlws of]hgf / To;sf cfwf/df jflif{s sfo{qmd th'{df nufot qmlds¿kdf b]xfosf ljifout of]hgfx¿ ;d]t th'{df u/L cfjlws of]hgf;Fu logLx¿nfO{ PsLs/0f / ;dGjo ug'{kg]{ Joj:yf ul/Psf] 5.

lhNnf ;8s u'?of]hgf

e"–pkof]u / jftfj/0fLo of]hgf

s[lif, lzIff, :jf:Yo, ko{6g / cGo ljifout of]hgfx¿

dflysf oL ljifout of]hgfx¿nfO{ cfjlws of]hgf;Fu Pscsf{sf kl/k"/s x'g] u/L th'{df / ;~rfng ug'{kg]{ bfloTj klg lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGtu{t :ki6 tf]lsPsf] 5. -bkmf !*(_

o;/L :yfgLo :jfoQ zf;g P]g / o;;DaGwL lgodn] lhNnf ljsf; ;ldltx¿nfO{ :yfgLo:t/df of]hgfa4 Pjd\ ;xeflutfTds ljsf;sf] s]Gb|ljGb'sf ¿kdf :yflkt u/]sf] 5. o;;DaGwL lj:t[t ljj/0f / cGo sfg"gL Joj:yfx¿ ;DalGwt kl/R5]bx¿df qmdzM pNn]v ul/Psf] 5.

cfjlws of]hgf th'{df ubf{ lnOg'kg]{ d"ne"t cfwf/x?

cflhljof] th'{df ubf{ dfly pNn]v eP adf]lhd sfg"gL / gLltut cfwf/x¿sf cltl/Qm b]xfoadf]lhdsf cfwf/x¿ lng'kg]{5M

  • /fli6«o gLlt, l;4fGtx¿ / /fli6«o of]hgfx¿
  • g]kfn kIf ePsf cGt/fli6«o ;lGw, ;Dd]ng / ;Demf}tfx¿ -h:t} afn clwsf/ ;DaGwL dxf;GwL, dlxnf lj?4 x'g] ;a} k|sf/sf ck/fw lgoGq0f ;DaGWL dxf;GwL cflb_
  • /fli6«o of]hgf cfof]un] k7fpg] dfu{bz{gx¿
  • ljifout dGqfnox¿n] of]hgf th'{dfsf qmddf k|bfg ug]{ dfu{bz{gx¿
  • /fli6«o cfjlws of]hgfsf] gLlt tyf nIox¿

2.3k|s[lt / o;n] ;d]^\g] If]qx?

cfjlws lhNnf ljsf; of]hgf -cflhljof]_ n] lhNnf:t/df ljsf;sf] ultnfO{ :ki6 lbzfaf]w ub{5. o;n] ljsf;sf ;du| kIfnfO{ ;d]6\5. of] d"ntM :yfgut ljz]iftfx¿ (spatial characteristics) df cfwfl/t PsLs[t / ax' ljifout of]hgf (integrated multi-sectoral development plan) xf]. :yfgLo :jfoQ zf;g P]gsf] bkmf !*( df lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/cGtu{t pNn]lvt b]xfosf !^ cf]6f ljleGg ljifout sfo{x¿n] o;sf] k'li6 ub{5.

  • s[lif ;DaGwL
  • u|fdL0f vfg]kfgL tyf j:tL ljsf; ;DaGwL
  • hnljB't ;DaGwL
  • lgdf{0f tyf oftfoft ;DaGwL
  • e"ld;'wf/ tyf e"ld Joj:yf ;DaGwL
  • dlxnf ;zlQms/0f ;DaGwL
  • jg tyf jftfj/0f ;DaGwL
  • lzIff tyf v]ns'b ;DaGwL
  • >dsf] Hofnf ;DaGwL
/
  • l;+rfO{ / e"Ifo tyf gbL lgoGq0f
  • ;"rgf tyf ;+rf/ ;DaGwL
  • efiff / ;+:s[lt ;DaGwL
  • 3/]n' pBf]u ;DaGwL
  • :jf:Yo ;]jf ;DaGwL
  • ko{6g ;DaGwL
  • ljljw – tYof+s Joj:yfkg, afn ljsf;, b}jLk|sf]k, cflbjf;L, hghflt, pk]lIft ju{sf] pTyfg, hgzlQm ljsf; / hg;+Vof Joj:yfkg, cf}Bf]lus ljsf;, rn crn ;DklQ ;+/If0f cflb

lhNnf ljsf;;Fu ;DalGwt ;/sf/L, u}/;/sf/L / lghL If]q ;d]tsf] cflhljof] th'{df / sfof{Gjogdf plQs} e"ldsf / of]ubfg /xG5. of] ljsf;;Fu ;DalGwt ;a}sf] ;femf b:tfj]h xf]. To;}n] o;sf] th'{df k|lqmof ;xeflutfd"ns Pjd\ kf/bzL{ x'g'kg]{ / ;a} ;fem]bf/x¿sf] ;lqmo ;+nUgtfdf of] th'{df eO{ o;sf nflu ;femf b[li6sf]0f / ;dembf/L ljsf; ul/g'kb{5. :yfgLo :t/sf] :yfgut ljz]iftf (territorial features) / t'ngfTds nfesf cfwf/df cflhljof] th'{df ug'{kb{5. To;}n] lhNnfleqsf] :ynut ljz]iftf, ufpF–ufpF jf ufpF–gu/jLrsf] leGgtf / ;dfgtf, 5'§f5'§} l:ylt cflb :yfg ljz]ifsf ef}lts cfofdx¿ (physical dimensions) o;df :ki6 v'n]sf] x'g'kb{5. pbfx/0fsf nflu ;fIf/tf, ul/aL jf o:t} c? ljifo;Fu ;DalGwt ;d:of s]nfpFbf jf ljZn]if0f ubf{ lhNnfe/Lsf] ;/b/ l:ylt dfq gx]/L of] ;d:of s'g 7fpFdf a9L s]Gb|Lt 5 < s] slt 3/w'/L Tof] l:yltdf 5g\ < pgLx¿sf] ;]jf / ;'ljwfdflysf] kx'Fr s:tf] 5 < cflb h:tf hfgsf/L nlIft ju{ / :yfg ;d]t :ki6 ls6fgLsf ;fy ljZn]if0f ul/g'kb{5Ù tfls kl5 7f]; sfo{qmdåf/f Tof] ;d:ofnfO{ ;dfwfg ug{ ;lsof];\. ctM cflhljof]n] lhNnfsf] ;d:of, ;jntf tyf ;dfwfgsf pkfox¿sf] ljj]rgf ubf{ ;Dej eP;Dd tNnf] tx cyf{t\ lhNnfleqsf j:tL tx, ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf, Onfsf jf lgjf{rg If]qut cfwf/df ug'{ cfjZos x'G5. o;n] ubf{ lhNnf leqsf] l:ylt Ps csf{;Fu t'ngf u/L ljsf;df ;Gt'ng sfod ug{ j:t'ut cfwf/ tof/ x'G5.

o; ;Gbe{df ;d:ofsf] k|s[lt (nature), km}nfj6 (expansion) / ulx/fO (intensity) sf cfwf/df s'g tYof+s÷hfgsf/L s'g txaf6 ;+sng ug]{ eGg] s'/f klxn] g} lgwf{/0f ug'{k5{. xfn df}h'bf ;xeflutfd"ns of]hgf th'{df k4ltsf cfwf/df j:tL:t/b]lv j8f–ufpF x'Fb} Onfsf / lhNnf:t/;Dd u/L o;sf ljleGg txut >[ª\vnfx¿ /x]sf 5g\. t/ xfn cfP/ ;f+;b sf]ifaf6 r'gfjL If]q (constitutency) sf cfwf/df ;d]t pNn]vgLo /sd jflif{s ¿kdf ljlgof]hg x'g] u/]sfn] ;f+;b If]qsf cfwf/df ;d]t ;+ej eP;Dd tYof+s ;+sng ul/Pdf kl5 sfo{qmdsf] k|efj t'ngf ug{ ;lhnf] x'g hfG5.

cflhljof]n] Psflt/ a[xt\ /fli6«o gLlt / nIo k|flKtdf ;xof]u k'¥ofpF5 eg] csf]{lt/ :yfgLo ljz]iftf / t'ngfTds nfesf cfwf/df ljsf;nfO{ :yfgLo cfjZostfcg'¿k lgb]{lzt u/L ljsf; lqmofsnfkdf tLj|tf k|bfg ub{5. :yfgLo ;|f]t / ;fwgsf] clwstd ;b'kof]u u/L ;dlGjot ¿kdf ljsf; sfo{qmd cl3 a9fpg o;n] 7"nf] of]ubfg k'¥ofpF5.

2.4cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfsf ;Ldfx?

of]hgf eg]sf] eljiosf] clglZrttfnfO{ j:t'ut cfwf/df lglZrttfdf kl/0ft u/L eljionfO{ cfkm"n] rfx]sf] h:tf] cj:yf -bL3{sfnLg ;f]r / nIo_ tkm{ pGd'v u/fpg] k4lt xf]. cfjlws lhNnf ljsf; of]hgfn] % b]lv & jif{sf] cjlwsf nflu ljsf;sf] ult lhNnfn] rfx]sf lbzf (desired direction) tkm{ 8f]¥ofpg] sfd ub{5.

o; ;Gbe{df cfjlws lhNnf of]hgfsf] cfGtl/s jftfj/0f (internal environment) / afx\o jftfj/0f (external environment) u/L @ cf]6f jftfj/0fx¿ /x]sf 5g\. cfGtl/s jftfj/0f eg]sf] lhNnfsf] sfo{If]qleq /x]sf] cyf{t\ lhNnf ljsf; ;ldltsf] k"0f{ lgoGq0fdf /x]sf] cj:yf xf]. o;cGtu{t lhNnf ljsf; ;ldltsf] k|ToIf clwsf/If]qdf kg]{ sfo{x¿, ljifout sfof{nosf sfo{qmdx¿, / >L % sf] ;/sf/n] lhNnf ljsf; ;ldltsf] lgoGq0f / /]vb]vdf ;~rfng u/]sf Pjd\ lhNnf ljsf; ;ldltn] x]g]]{ egL :ki6 tf]lsPsf] cGo of]hgf / sfo{qmdx¿ kb{5g\. o;sf] x/]s kIfnfO{ cfjlws of]hgfn] ;d]6\b5. o;k|sf/ cfk\mgf]] k"0f{ lgoGq0fdf /x]sf s'/fx¿sf] xsdf lhNnfn] lj:t[t of]hgf (detail plan) tof/ ug'{kb{5. cfjlws of]hgfnfO{ lj:t[t ¿kdf th'{df ug{ ;s]sf] v08df ;f] sf] cfwf/df jflif{s sfo{qmd th'{df / sfof{Gjog of]hgf agfpg ;xh x'G5.

o;}u/L afx\o jftfj/0f eGgfn] lhNnfn] lg0f{o u/L k"0f{ lgoGq0f eg] ug{ g;Sg] t/ k|efj kfg{ ;Sg], gLltut ;'wf/df ;xof]u;Dd ug{ ;Sg] / dfu{lgb]{z (guide) ug{ ;Sg] cj:yfnfO{ hgfpF5. o;df u}/;/sf/L ;+:yf, ;fd'bflos ;ª\3, ;ª\u7g / lghLIf]qsf sfo{qmdx¿sf ;fy} s]Gb|Lo:t/af6 ;~rflnt of]hgf / sfo{qmdx¿ kb{5g\. o:tf of]hgf / sfo{qmdnfO{ lhNnfn] ;f]em} lgof]hg (plan), lgudg (regulate) / lgoGq0f (control) ug{ ;Sb}g t/ k|efj kfg{ / lhNnfsf] k|fyldstfcg';f/ lbzflgb]{z eg] ug{ ;Sb5. o;k|sf/sf sfo{qmdx¿nfO{ cfjlws of]hgfdf l;w} ;dfj]z u/L ultljlw lgwf{/0f gu/L gLltut cfwf/ / k|fyldstf tf]lslbg'kb{5, h;n] ubf{ o:tf of]hgf / sfo{qmdx¿af6 lhNnfnfO{ cflhljof]sf] nIo / p2]Zo xfl;n ug{ cg's"n ;xof]u x'g ;sf];\.

To;}n] cflhljof] tof/ ubf{ dfly pNn]lvt cfGtl/s / jfXo jftfj/0fsf cfwf/df b]xfoadf]lhd tLgcf]6f ju{df ljefhg u/L ug'{kb{5.